ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΚΠΟΛΔ ΓΙΑ ΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΕΝΣΗΜΟ
Πορίσματα της 3ης Επιστημονικής Διημερίδας για τα Τροχαία Ατυχήματα και την Ιδιωτική Ασφάλιση
1. Στο Ναύπλιο, στις 1 και 2 Οκτωβρίου 2011, διεξήχθη η 3η Επιστημονική Διημερίδα για τα Τροχαία Ατυχήματα και την Ιδιωτική Ασφάλιση, που διοργάνωσε η Ένωση Νομικών Δικαίου Ιδιωτικής Ασφάλισης και Αστικής Ευθύνης Τροχαίων Ατυχημάτων (ΕΝΔΙΑΑΕΤΑ) σε συνεργασία με τον Δικηγορικό Σύλλογο Ναυπλίου.
Οι εργασίες της διημερίδας πραγματοποιήθηκαν στο ιστορικό κτίριο «Βουλευτικό» στην παλιά πόλη του Ναυπλίου, το οποίο γεννά και ευχάριστες και δυσάρεστες σκέψεις για την ιστορία των Ελλήνων, καθώς, αφενός, στο κτίριο αυτό λειτούργησε η Βουλή των εξεγερμένων Ελλήνων τις περιόδους 1825-1826 και 1827-1829, και, αφετέρου, στο ίδιο κτίριο διεξήχθη το 1834 κατά την περίοδο της Αντιβασιλείας, η δίκη των οπλαρχηγών της Ελληνικής Επανάστασης, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και Δημητρίου Πλαπούτα. Το κτίριο αυτό γεννά, όμως, και πικρές σκέψεις στον σύγχρονο Έλληνα, καθώς κατά τον χρόνο που λειτουργούσε ως Βουλή, δύο αιώνες περίπου πριν από σήμερα, οι Έλληνες αντιπρόσωποι του Έθνους, και τότε πάλι συζητούσαν για ξενικά δάνεια.
2. Στη διημερίδα, η οποία έλαβε χώρα με την παρουσία πλήθους νομικών από όλη τη χώρα, συμμετείχαν εν ενεργεία και επί τιμή Δικαστικοί όλων των βαθμίδων της δικαιοσύνης, καθηγητές Πανεπιστημίου και έγκριτοι συνάδελφοι με ενασχόληση στον τομέα αυτό του δικαίου.
Τα θέματα που απασχόλησαν τη διημερίδα αφορούσαν επιμέρους τομείς ενδιαφέροντος του συγκοινωνιακού δικαίου και του δικαίου ιδιωτικής ασφάλισης, και συγκεκριμένα αφορούσαν το αστικό δίκαιο και τις αξιώσεις αποζημίωσης από τροχαία ατυχήματα, το ασφαλιστικό δίκαιο και την ιδιωτική ασφάλιση, την πολιτική δικονομία, το ποινικό δίκαιο και την ποινική δικονομία.
3. Η διημερίδα μέσα από τις πολύ ουσιαστικές εισηγήσεις και τις πολλές και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις με την ενεργό και γόνιμη συμμετοχή των συνέδρων, ανέδειξε πέρα από τα πολύπλοκα επιστημονικά ζητήματα που απασχολούν τους νομικούς της θεωρίας και της πράξης στον επιστημονικό αυτό τομέα δικαίου, και τέσσερα ζητήματα της νομικής επικαιρότητας που έχουν ξεχωριστή σημασία για τους δικηγόρους και τους δικαστές, αλλά και τους πολίτες.
ΠΡΩΤΟΝ, συζητήθηκε διεξοδικά το ζήτημα του νομικού καθεστώτος και της ευθύνης του Επικουρικού Κεφαλαίου Αστικής Ευθύνης από Τροχαία Ατυχήματα. Το θέμα αυτό, άλλωστε, αποτέλεσε βασικό αντικείμενο του χαιρετισμού του Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών κ. Ιωάννη Αδαμόπουλου και του χαιρετισμού του Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιά κ. Στέλιου Μανουσάκη. Τονίστηκε από όλους τους ομιλητές, εισηγητές και παρεμβαίνοντες συνέδρους, ο κοινωνικός χαρακτήρας του Επικουρικού Κεφαλαίου, σύμφωνα με το σκοπό του νομοθέτη και τις εισηγητικές εκθέσεις των ιδρυτικών του νόμων. Ο σκοπός αυτός επιτυγχάνεται με την πλήρη ποσοτικά, ποιοτικά και χρονικά προστασία τόσο των παθόντων όσο και των ασφαλισμένων, όταν δεν υπάρχει ασφάλιση ή δεν υπάρχει ενεργή ασφάλιση τροχαίου ατυχήματος. Κατακρίθηκε η αντίθετη με το Σύνταγμα, το Κοινοτικό Δίκαιο και το σκοπό του νομοθέτη, επιχειρηθείσα μέσα στον Αύγουστο, από τη διοίκηση του Επικουρικού Κεφαλαίου με τη συνδρομή της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος, προσπάθεια αλλαγής του καθεστώτος αυτού με το άρθρο 48 στο νομοσχέδιο για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το οποίο αποσύρθηκε μετά από την έντονη αντίθεση της Ολομέλειας των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδος.
Τονίστηκε ότι η επίλυση του υπαρκτού προβλήματος του Επικουρικού Κεφαλαίου δεν πρέπει να αναζητηθεί στη μείωση της ευθύνης του και, κατ’ επέκταση, στη μείωση της προστασίας των θυμάτων ούτε βεβαίως στον ανεπίτρεπτο επηρεασμό των δικαστικών λειτουργών, ώστε να μειώσουν τις επιδικαζόμενες αποζημιώσεις. Για να ευημερήσουν οι αριθμοί και οι ισολογισμοί στο Επικουρικό Κεφάλαιο δεν θα εξοντωθούν τα θύματα ούτε θα θιγεί ο κοινωνικός χαρακτήρας του. Η λύση πρέπει να αναζητηθεί στην αντιμετώπιση των κυκλοφορούντων ανασφάλιστων οχημάτων, που υπολογίζονται κατ’ αριθμό σε περίπου 1.5 εκ., στην ελλιπή εποπτεία των ασφαλιστικών εταιριών από τα αρμόδια όργανα του δημοσίου και στην καθυστέρηση εκκαθάρισης των εταιριών των οποίων ανακλήθηκε η άδειά τους.
Ένα δεύτερο επίκαιρο ζήτημα που απασχόλησε το συνέδριο, αφορά στην αύξηση της αρμοδιότητας των Ειρηνοδικείων, ως το ποσό των 20.000 Ευρώ, γεγονός που αν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα με κάλυψη των υπαρχουσών ελλείψεων σε δικαστές και δικαστικούς υπαλλήλους, αλλά και με αύξηση των οργανικών θέσεών τους, θα οδηγήσει, σε συνδυασμό με την ήδη επιβαρυμένη ύλη τους, σε φαινόμενα αρνησιδικίας λόγω της πολυετούς καθυστέρησης εκδίκασης των υποθέσεων.
Τρίτο ζήτημα επικαιρότητας που απασχόλησε τους συνέδρους, είναι η δημιουργία για πρώτη φορά στην Ελλάδα, με τον ν. 3994/2011, των δευτεροβάθμιων μονομελών Δικαστηρίων. Το θέμα είναι τόσο σημαντικό που προκάλεσε την παρέμβαση και τοποθέτηση επί των εισηγήσεων, εν ενεργεία ανώτατων Δικαστικών, οι οποίοι συντάχθηκαν με την άποψη, την οποία έχει υποστηρίξει σχεδόν ομόφωνα και η Διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, ότι τα δευτεροβάθμια μονομελή δικαστήρια και η κατάργηση των συλλογικών δικαιοδοτικών οργάνων, και κατά συνέπεια, της διάσκεψης στην κατ΄ έφεση εκδίκαση υποθέσεων αρμοδιότητας του Ειρηνοδικείου και του Μονομελούς Πρωτοδικείου, θα μειώσει την ασφάλεια δικαίου και την ποιότητα της απονεμόμενης δικαιοσύνης και, για το λόγο αυτό, θα πρέπει ο νομοθέτης να επανέλθει και να επανεξετάσει το ζήτημα αυτό.
Σε κάθε περίπτωση, κρίθηκε απαραίτητη, όσον αφορά στα πρωτοδικεία, η δημιουργία χωριστών πινακίων και δικασίμων για την εκδίκαση από τα μονομελή πρωτοδικεία των κατ’ έφεση αποφάσεων του Ειρηνοδικείου ώστε να μη σωρεύονται αυτές μαζί με τις υποθέσεις πρώτου βαθμού της αρμοδιότητάς τους.
ΤΕΤΑΡΤΟΝ, υπήρξε έντονη και γόνιμη επιστημονική συζήτηση για τη διάταξη του άρθρου 70 του ν. 3994/2011 με την οποία επεκτάθηκε το τέλος δικαστικού ενσήμου και στις απλώς αναγνωριστικές αγωγές.
α. Συζητήθηκαν διεξοδικώς τα ζητήματα αντισυνταγματικότητας και παραβίασης της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) που γεννώνται από την συγκεκριμένη νομοθετική αλλαγή. Τα ζητήματα αυτά αφορούν, αφενός, στην αντισυνταγματικότητα της ίδιας της διάταξης του άρθρου 70, η οποία έχει σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση καταρχήν εισπρακτικό, ταμειακό χαρακτήρα, και κατά δεύτερο, αποτρεπτικό και κυρωτικό χαρακτήρα για τις χρηματικά αποτιμητές αγωγές και προκαλεί ανεπίτρεπτο περιορισμό στην ελεύθερη πρόσβαση του πολίτη στη δικαιοσύνη. Αφετέρου, ζητήματα αντισυνταγματικότητας πλέον τίθενται και για το τέλος δικαστικού ενσήμου εν όλω ως θεσμό, καθώς το δικαστικό ένσημο ως αναλογικό τέλος χωρίς ανώτατο όριο και χωρίς σύνδεση με την καθύλην αρμοδιότητα, δεν συνδέεται με το πραγματικό κόστος της δίκης, δεν τελεί σε σχέση αντιστοιχίας με την παρεχόμενη δημόσια ωφέλεια, καθίσταται υπερβολικό και δυσανάλογο με τον επιδιωκόμενο σκοπό και, εν τέλει, συνεπάγεται τον περιορισμό του δικαιώματος παροχής δικαστικής προστασίας.
β. Η διάταξη αυτή του άρθρου 70 ν.3994/2011, γεννά, επίσης, ζητήματα διαχρονικού δικαίου σχετικά με την εφαρμογή της. Η άποψη που υποστηρίχθηκε από όλους τους εισηγητές, στηριζόμενη τόσο στη γραμματική όσο και στην τελολογική ερμηνεία της μεταβατικής διάταξης του άρθρου 72 παρ. 14, είναι ότι η επέκταση του δικαστικού ενσήμου στις αναγνωριστικές αγωγές δεν καταλαμβάνει τις αγωγές που ασκήθηκαν πριν την έναρξη ισχύος του νόμου, ακόμη και αν αυτές μετατράπηκαν εν όλω ή εν μέρει σε αναγνωριστικές με δικονομικά επιτρεπτό περιορισμό της αγωγής, μετά τις
27-7-2011 οπότε τέθηκε σε ισχύ ο νόμος.
Στο συνέδριο, επικρίθηκε η άποψη που υποστηρίζει ότι η νέα ρύθμιση καταλαμβάνει και τις εκκρεμείς κατά τον χρόνο έναρξης ισχύος της διάταξης αγωγές, οι οποίες μετατρέπονται εν όλω ή εν μέρει σε αναγνωριστικές μετά την έναρξη ισχύος του νόμου. Η άποψη αυτή που ανατρέχει στον χρόνο διενέργειας της διαδικαστικής πράξης περιορισμού του αιτήματος της αρχικής αγωγής σε εν όλω ή εν μέρει αναγνωριστικό, δεν ερείδεται ούτε στο γράμμα ούτε στο πνεύμα του νομοθέτη που πρόσθεσε τη διάταξη του άρθρου 72 παρ. 14, κατά την ψήφιση του νόμου, προκειμένου να ρυθμίσει αυτή και μόνο ως ειδική διάταξη το μεταβατικό δίκαιο για την τροποποίηση που αφορά στο δικαστικό ένσημο. Κατά δε τη σαφή και καταφατική διατύπωση της ανωτέρω διάταξης, η επέκταση του δικαστικού ενσήμου εφαρμόζεται στις αγωγές που ασκούνται μετά την έναρξη ισχύος του νόμου και δεν επηρεάζει τις ήδη εκκρεμείς κατά τον χρόνο αυτόν αγωγές και τη διαδικασία εκδίκασής τους.
γ. Ωστόσο, επειδή το θέμα δεν είναι θεωρητικό, αλλά έχει μεγάλη πρακτική σημασία για τις διεξαγόμενες σε καθημερινή βάση δίκες, καθώς η μη καταβολή του προσήκοντος δικαστικού ενσήμου οδηγεί σε απόρριψη της αγωγής ως αβάσιμης, θα πρέπει να απασχολήσει την ήδη λειτουργούσα νέα νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό τον Σύμβουλο Επικρατείας κ. Μιχαήλ Πικραμένο, ώστε να υπάρξει αυθεντική ερμηνεία κατά το άρθρο 77 παρ. 1 του Συντάγματος αλλά και τη Διοικητική Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, της οποίας, όμως, η απόφαση έχει μόνο γνωμοδοτικό και όχι δεσμευτικό χαρακτήρα.
Επίσης, είναι πολύ σημαντικό μέχρι την οριστική επίλυση του ζητήματος, τα πρωτοβάθμια δικαστήρια να απόσχουν από την απόρριψη οποιασδήποτε αγωγής ως αβάσιμης για λόγους δικαστικού ενσήμου, κάνοντας χρήση των δικονομικών δυνατοτήτων που τους παρέχουν είτε το άρθρο 254 παρ.1 ΚΠολΔ για επανάληψη της δίκης προκειμένου να συμπληρωθεί το ελλείπον δικαστικό ένσημο, είτε με τη διαδικασία του άρθρου 227 παρ.1 ΚΠολΔ περί αναπλήρωσης τυπικών παραλείψεων, κατά την οποία ο ενάγων καλείται εντός της τασσόμενης προθεσμίας να καταβάλει το απαιτούμενο τέλος δικαστικού ενσήμου.
Σύμφωνα, όμως, με τα πορίσματα του συνεδρίου, το ευκταίο θα ήταν, λαμβάνοντας υπόψη τα σοβαρά προβλήματα αντισυνταγματικότητας που γεννά η ρύθμιση του άρθρου 70 του ν. 3994/2011 (τα οποία, μάλιστα, επισήμανε στην Έκθεσή της η ίδια η Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής, κατά τη νομοτεχνική επεξεργασία του σχεδίου νόμου, με μεγάλη τεκμηρίωση και παραπομπή σε σχετική νομολογία του ΣτΕ και του ΕΔΔΑ), η νέα νομοπαρασκευαστική επιτροπή του Υπουργείου Δικαιοσύνης, η οποία καλείται να ολοκληρώσει το έργο της ως τις 15-10-2011, να προτείνει την επαναφορά του καθεστώτος περί του δικαστικού ενσήμου που υπήρχε πριν από τον ν. 3994/2011, καθώς η επέκταση του δικαστικού ενσήμου και στις απλώς αναγνωριστικές αγωγές, επηρεάζει τα δικονομικά και συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών που προσφεύγουν αγωγικά στη δικαιοσύνη, αλλά και αυτών που ασκούν αγωγές αναγωγής είτε είναι φυσικά πρόσωπα είτε είναι νομικά πρόσωπα (ασφαλιστικές ή άλλες εταιρίες) είτε το Επικουρικό Κεφάλαιο.
Ηλίας Ι. Κλάππας
Δικηγόρος Πειραιά
Μέλος Δ.Σ. του ΔΣΠ